Rehabilitacja po operacji stabilizacji kręgosłupa lędźwiowego

REHABILITACJA PO OPERACJI STABILIZACJI KRĘGOSŁUPA LĘDŹWIOWEGO – REKOMENDACJE NEUROCHIRURGA, FIZJOTERAPEUTY I PSYCHOLOGA

Rekomendacje zostały ustanowione w trakcie panelu dyskusyjnego Konferencji Oddziału Wschodniego Polskiego Towarzystwa Chirurgii Kręgosłupa (2020)

autorzy: Jaczewska-Bogacka J. ¹, Górski R. ², Cegłowski P.³, Jabłoński M. ⁴ , Górska M.⁵

¹  dr n. o zdr., fizjoterapeuta Jaczewska-Bogacka Joanna;  Fizjo Instytut, Warszawa

²  lek. med. spec. neurochirurgii Górski Rafał; Oddz. Neurochirurgii, Samodzielny Publiczny Specjalistyczny Szpital Zachodni , Grodzisk Mazowiecki

³  mgr fizjoterapii Cegłowski Paweł; Form Grupa Lekarska, Warszawa; Rehabilitacyjne Centrum Ruchu

⁴  mgr fizjoterapii Jabłoński Maciej, Form Grupa Lekarska, Warszawa

⁵  mgr psychologii Górska Marta; Fizjo Instytut, Warszawa

FIZJOTERAPIA PRZEDOPERACYJNA

1. Identyfikacja czynników w codziennym życiu, które mogły doprowadzić do uszkodzenia kręgosłupa i propozycja modyfikacji.
2. Edukacja dotycząca ergonomii kręgosłupa oraz kontroli ruchu i pozycji
3. Edukacja na temat bólu pooperacyjnego i strategii radzenia sobie z nim
4. Instruktaż ćwiczeń, które będą wykonywane po operacji

FIZJOTERAPIA POOPERACYJNA

W pierwszych dobach po operacji:

1. Nauka bezpiecznej zmiany pozycji w obrębie łóżka i pionizacja
2. Asysta przy poruszaniu się w obrębie pokoju, łazienki w szpitalu lub w domu pacjenta
3. Instruktaż codziennych czynności m.in. zakładania butów, korzystania z toalety, sięgania po przedmioty
4. Omówienie zasad bezpiecznego przemieszczania się samochodem jako pasażer
5. Instruktaż ćwiczeń domowych (w przypadku niedowładu stopy wskazane jest jak najszybsze wzmacnianie osłabionych mięśni)

Po 2 tygodniach od operacji zaleca się wizytę u fizjoterapeuty i stworzenie indywidualnego planu  usprawniania obejmującego poniższe aspekty:

1. Edukacja pacjenta dotycząca ergonomii kręgosłupa.
2. Wczesna aktywizacja osłabionych mięśni, zwłaszcza jeśli obecny jest niedowład.
3. Wczesna stymulacja czuciowa, jeśli obecne są zaburzenia czucia.
4. W pierwszym miesiącu po operacji ostrożne wykonywanie ruchów kręgosłupa do połowy fizjologicznego zakresu ruchu we wszystkich płaszczyznach. Po 3 miesiącach wskazane jest zwiększanie bezbolesnego zakresu ruchu w granicach fizjologii (pacjent powinien uważać na ruchy rotacji i pochylania się).
5. Wzmacnianie głębokich mięśni tułowia i kończyn dolnych.
6. Neuromobilizacja w obrębie korzeni nerwowych podrażnionych przed operacją i w trakcie operacji.
7. Ćwiczenia w różnych pozycjach wyjściowych polegające na stabilizacji tułowia i jednoczesnym ruchu kończynami.
8. Częste chodzenie (ale bez prowokowania dolegliwości bólowych).
9. Progresywne aktywności aerobowe z monitorowaniem tętna i ciśnienia krwi.
10. Ćwiczenia równoważne, które aktywizują mięśnie posturalne i zmniejszają ryzyko upadku zwłaszcza u osób starszych.
11. W celu łagodzenia dolegliwości bólowych i uczucia sztywności można wykorzystywać naukę stopniowania aktywności, techniki progresywnego rozluźniania mięśni, prądy TENS, aplikowanie bodźców termicznych (ciepło/zimno).
12. Techniki poprawiające elastyczność blizny pooperacyjnej.
13. Ocena ruchomości pozostałych stawów, zwłaszcza kręgosłupa piersiowego i stawów biodrowych. W przypadku obecności ograniczeń zakresu ruchu pozostałych części ciała zaleca się mobilizację stawów i poprawę elastyczności mięśni w celu przywrócenia fizjologicznej ruchomości.
14. Jeżeli pacjent planuje powrót do sportu, należy stopniowo wprowadzać ćwiczenia przygotowujące do danej dyscypliny sportowej. Powrót do sportu zaleca się najwcześniej po roku od operacji w zależności od formy pacjenta.
15. Celem ćwiczeń powinna być kontrola ruchu i kontrola stabilności, a nie tylko siła mięśniowa.
16. Ćwiczenia nie mogą powodować bólu.
17. Nie zaleca się ćwiczeń z dużym obciążeniem i takich, które generują duże siły ścinające.
18. Przez pierwsze 2 miesiące nie zaleca się pływania.
19. Oprócz rehabilitacji z fizjoterapeutą, pacjent powinien wykonywać program ćwiczeń domowych.
20. Noszenie stabilizującego pasa lędźwiowo-krzyżowego służy poprawie komfortu pacjenta. Jeżeli pacjent ma dolegliwości bólowe może się nim wspomóc. Wraz z postępem rehabilitacji należy ograniczać czas noszenia pasa. Długotrwałe noszenie zewnętrznego pasa stabilizującego może zaburzać aktywność mięśni.
21. Sen jest ważnym aspektem regeneracji. Warto zoptymalizować ilość snu i omówić ergonomię pozycji w trakcie spania.
22. Nie istnieją ćwiczenia „dobre dla wszystkich”. Fizjoterapeuta konstruując ćwiczenia powinien uwzględnić powyższe zasady i indywidualne potrzeby pacjenta.
23. U niektórych pacjentów pojawia się lęk przed ruchem – kinezjofobia. Warto takich pacjentów edukować, pytając o ich obawy i tłumacząc, że ruch nie zagraża ich zdrowiu.
24. Tempo dochodzenia do zdrowia mogą zaburzać czynniki takie jak: depresja, zaburzenia lękowe, nadmierne przeżywanie złości, nieodpowiednia strategia radzenia sobie z bólem, symptomy somatyczne, zaburzenia snu, nadmiernie wygórowane oczekiwania co do wyniku leczenia, niechęć do powrotu do pracy zawodowej, labilność emocjonalna.
25. Jeśli pacjent jest skoncentrowany na emocjach (przejawia nasilone objawy lęku, depresji), może to zaburzać proces rehabilitacji. Warto odesłać taką osobę na konsultację psychologiczną.
26. Jeśli pacjent jest nadaktywny, przesadza z ilością ćwiczeń i ruchu, należy zwrócić uwagę na to, aby pacjent odpoczywał.