Czym jest udar mózgu?
Udar mózgu – zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia jest zespołem chorobowym, charakteryzującym się nagłym wystąpieniem objawów wskazujących na ogniskowe, lub czasem uogólnione, zaburzenia czynności mózgu, trwające dłużej niż 24 godziny.
W praktyce oznacza to uszkodzenie tkanki nerwowej spowodowane brakiem dopływu krwi do mózgu i jej niedotlenieniem (udar niedokrwienny) lub wynaczynieniem krwi do mózgu (tzw. wylew). W przebiegu udaru niedokrwiennego dochodzi do zamknięcia lub znacznego zwężenia światła naczynia mózgowego przez zakrzep, zator lub nagły spadek ciśnienia krwi. Udar krwotoczny zaś to wynaczynienie krwi do struktur mózgowych, spowodowany pęknięciem naczynia, np. z powodu tętniaka.
Przyczyny
Przyczynami udaru mogą być wrodzone bądź nabyte patologie w obrębie układu naczyniowego, takie jak: zmiany miażdżycowe w dużych tętnicach mózgowych, zmiany w małych naczyniach wewnątrzmózgowych oraz zatory pochodzenia sercowego. Dodatkowo czynnikami niewątpliwie zwiększającymi ryzyko wystąpienia udaru są nadciśnienie, cukrzyca, miażdżyca, otyłość, choroby serca, alkoholizm, nikotynizm, brak aktywności fizycznej oraz stres.
Objawy
Tkanka mózgowa jest strukturą bardzo wrażliwą na niedotlenienie. Już po 7 minutach bez dostępu tlenu mogą w niej zachodzić nieodwracalne zmiany. Dlatego w przypadku udaru kluczowa jest szybka interwencja i czas odtworzenia upośledzonego krążenia. Najczęściej obserwowanymi objawami dokonującego się udaru są:
-drętwienie lub osłabienie siły mięśni połowy twarzy z charakterystycznym opadaniem kącika ust lub powieki
– osłabienie siły mięśni kończyn jednej połowy ciała
-zaburzenia mowy
-zaburzenia widzenia
-zaburzenia koordynacji i równowagi
-zaburzenia świadomości, ból głowy, nudności
Jeśli u kogoś w swoim otoczeniu obserwujemy któreś z powyższych objawów, niezwłocznie powinniśmy wezwać pomoc medyczną!
Powikłania
Szybkie (3-4,5 godziny) udrożnienie zatkanego naczynia krwionośnego lub opanowanie krwotoku zmniejsza ryzyko wystąpienia trwałych powikłań udaru. W zależności od tego w jakim rejonie mózgu doszło do udaru oraz jak bardzo był on rozległy, u osób po jego przejściu możemy obserwować :
- Zaburzenia dystrybucji napięcia mięśniowego
Najczęściej po udarze chorzy mają obniżone napięcie mięśni w obrębie tułowia, a podwyższone napięcie mięśniowe w kończynach po jednej stronie ciała. Przyczynia się do trudności ze zmianą lub utrzymaniem pozycji oraz powstania specyficznego wzorca napinania się/sztywności kończyn, które skutkuje ograniczeniem ruchomości w stawach, osłabienia siły, wytrzymałości i koordynacji mięśniowej .
- Zaburzenia czucia
Zaburzenia czucia dotyczą czucia powierzchownego i objawiają się brakiem lub ograniczeniem możliwości czucia dotyku, rozpoznawania temperatury lub przeciwnie pojawieniem się przeczulicy-uczucia pieczenia, palenia. Zaburzone może być również czucie głębokie, które informuje o położeniu ciała w przestrzeni.
- Zaburzenia funkcji poznawczych
Są nimi pamięć, orientacja wzrokowo-przestrzenna, uwaga oraz funkcje wykonawcze.
- Afazję
zaburzenie mowy występujące najczęściej przy udarze lewej półkuli mózgu, charakteryzujące się trudnością z wypowiadaniem lub zrozumieniem mowy.
- Dysfagię
Zaburzenia połykania wskutek upośledzenia funkcji mięśni języka, gardła, przełyku
- Zaburzenia widzenia
Ograniczenie pola widzenia do połowy lub ćwiartki, widzenie podwójne
Ograniczenie aktywności
Powyższe zaburzenia na poziomie struktur ciała mają wpływ na upośledzenie normalnej aktywności chorego. Osoba po udarze może mieć trudność z utrzymaniem równowagi, utrzymaniem pozycji oraz zmianami pozycji w trakcie leżenia, siedzenia, transferu do pozycji stojącej i przy przemieszczaniu się. W życiu codziennym oznacza to problemy z obracaniem się na łóżku, wstawaniem z niego, przesiadaniem się (jeśli osoba chora porusza się na wózku), chodzeniem po płaskiej i nierównej powierzchni, wchodzeniem i schodzeniem ze schodów, bieganiem.
Dość często udar ma wpływ na upośledzenie funkcji porażonej kończyny górnej. W takim wypadku niemożliwe lub utrudnione może okazać się sięganie w przód lub do góry, chwytanie, przyciąganie/odpychanie/noszenie przedmiotów, czy też wykorzystywanie kończyny górnej do podporu. Wraz z ograniczeniem ruchów globalnych często dochodzi do upośledzenia motoryki małej, czyli sprawności manualnej, co objawia się trudnościami w wykonywaniu czynności, gdzie kluczową rolę odgrywa sprawność dłoni i palców – jak chwytanie, manipulowanie przedmiotami np. pisanie, krojenie, czesanie, malowanie i wiele innych.
Ograniczenie funkcjonowania
Brak czy ograniczenie możliwości wykonania poszczególnych zadań w życiu codziennym sprawia, że osoby po udarze doświadczają trudności w funkcjonowaniu niemal na wszystkich jego płaszczyznach- domowej, zawodowej i społecznej. Może się to okazać przyczyną uczucia wykluczenia, a nawet depresji. W związku z tym by przeciwdziałać konsekwencjom udaru konieczna jest wieloaspektowa rehabilitacja.
Rehabilitacja
Dobra rehabilitacja, czyli jaka? Przede wszystkim szyta na miarę. Każdy udar jest inny pod względem obszaru występowania, rozległości, czasu jaki upłynął od jego wystąpienia do podjęcia interwencji medycznej. Każdy pacjent jest inny- młodszy, starszy, z chorobami współistniejącymi lub bez, bardziej lub mniej aktywny, bardziej lub mniej mobilny, wymagający lub nie wymagający pomocy osób trzecich. Wszystkie te czynniki należy wziąć pod uwagę planując proces terapeutyczny i dobierając odpowiednie zabiegi.
Najważniejszą częścią postępowania fizjoterapeutycznego jest wywiad i badanie. Ono wskaże jakie są możliwości chorego, a kiedy wymaga pomocy. Dzięki niemu chory może określić jakie sfery życia, czy aktywności codzienne są jego zdaniem najtrudniejsze, w jakich aspektach liczy na poprawę lub pomoc, jakie są jego cele. Rolą fizjoterapeuty jest zbadać pacjenta pod kątem występujących zaburzeń na poziomie strukturalnym (mięśnie, stawy, układ nerwowy) oraz na poziomie aktywności (czynności możliwe/nie możliwe/trudne do wykonania) i zaplanować leczenie, uwzględniając cele bliższe i długoterminowe. Adekwatnie do potrzeb pacjenta dobierane są metody terapeutyczne, czas oraz intensywność i częstotliwość zabiegów.
Fizjoterapia w udarach mózgu bazuje na zjawisku „plastyczności mózgu”. Oznacza ono, że układ ruchu i układ nerwowy poddany odpowiedniej stymulacji zostaje tak ukierunkowany, aby zdrowe komórki w pewnym stopniu skompensowały ubytek zniszczonej podczas udaru tkanki mózgowej. Dzięki temu pacjent jest w stanie zwiększyć swoją sprawność i zniwelować występowanie patologicznych wzorców ruchowych. Do najczęściej stosowanych metod fizjoterapeutycznych należą koncepcja PNF, Bobath, czy Vojta, jednak adekwatnie do potrzeb pacjenta fizjoterapeuci sięgają również po szeroki wachlarz zabiegów takich jak terapia manualna, ćwiczenia równoważne czy funkcjonalny trening medyczny.
autor: fizjoterapeutka mgr Joanna Węgrzyn-Rudzińska